Gereformeerde kerk Appingedam, historie en dispositie
Het huidige orgel in de Gereformeerde Kerk van Appingedam dateert uit 1949. Daarvoor stond er een orgel van de orgelmaker H.J. van de Molen uit Steenwijk (1865-1951), gebouwd in 1899, dus nog voor de vorige kerk. Dit orgel is na voltooiing van de kerk in 1927 in de nieuwe kerk geplaatst door Hendrik Vegter, orgelmaker uit Usquert. Al snel bleek dit orgel te klein voor de nieuwe kerk. Vandaar dat besloten werd tot vervanging.
Vermeldenswaard is nog dat de vader en de ooms van de bekende organist Klaas Bolt (1927-1990) de bespelers van dit vroegere orgel zijn geweest en dat het soms voorkwam dat tijdens de dienst en zelfs tijdens het begeleiden van de psalmen en gezangen, één van de broers een andere broer letterlijk van de orgelbank drukte om het spelen maar over te kunnen nemen.
De plannen voor het huidige orgel dateren uit 1946. In 1949 is het orgel door Pels (Alkmaar) geleverd, onder advies van mr. Arie Bouman. Na de bouw in 1949 had het orgel maar 1 tongwerk, de Trompet 8 vt. Bij de bouw in de jaren 1946 t/m 1949 is gebruik gemaakt van bestaande windladen, vermoedelijk zijn delen van de laden van Maarschalkerweerd. Het zijn sleepladen die zijn omgebouwd tot elektrische sleepladen. Het oude orgel van Van de Molen is verkocht aan een kerk in Arnhem; er zijn dus geen onderdelen van dit vorige orgel overgenomen in het huidige orgel. Deze laatste informatie verkreeg ik (TW) van Jaap Brouwer (Winsum).
De speeltafel vertoonde al vanaf het begin problemen, zodat nog tijdens de bouw werd besloten om het binnenwerk geheel te vervangen door betere materialen. Omdat de organist graag een extra tongwerk voor manuaal 2, nl. een Dulciaan 8 voet wilde, is deze door de toenmalige organist van de kerk, de heer Ko Brons (Appingedam 1913 - Ermelo 2005), zelf gemaakt op aanwijzingen van de adviseur, Mr. Arie Bouman.
Brons was vanaf 1926 hulporganist in de Gereformeerde Kerk van Appingedam, en heeft dus nog in zowel de oude kerk uit 1868 als de nieuwe kerk uit 1927 op het orgel van Van der Molen gespeeld, tot aan de bouw van het Pelsorgel in 1949. En vanaf 1949 dus op het toen nieuwe Pelsorgel. Andere Pels-orgels uit deze tijd zijn in de provincie Groningen te vinden in de Gereformeerde kerk te Baflo (1951, waarschijnlijk het enige orgel in Nederland waar men met een auto onderdoor kan rijden) en in de Gereformeerde kerk Elim te Hoogkerk (1958). Deze laatstgenoemde kerk staat te koop en de toekomst van het orgel is onzeker.
Vanaf 1938 was Ko Brons, hij heette eigenlijk Tjakko Jan, hoofdorganist van deze kerk geworden. Naar informatie die ik van Wim Dalmaijer (organist te Uithuizermeeden) kreeg, blijkt dat Ko Brons een neef van de moeder van Wim Dalmaijer was. Brons was o.a. dirigent van het door hem opgerichte oratoriumkoor “Laus Deo”. Als begeleiders schakelde hij vaak Klaas Bolt, Piet van Egmond, of Piet Post in. In 1958 vertrok Brons naar Groningen. Later verhuisde hij naar Ermelo, waar hij in 2005 overleed. Brons kwam uit de familie die de gelijknamige motorenfabriek Brons in Appingedam heeft opgericht.
In dit orgel is de visie van de toenmalige adviseur, Mr. A. Bouman, goed terug te vinden. Bouman ontwierp zelf een aantal nieuwe soorten registers en experimenteerde graag met nieuwe pijpvormen. In dit orgel is dit voor een deel terug te vinden in de registers Holquintadena 16 voet en Fourniture 3 sterk (3 pijpen per toets, met o.a. een septiemkoor, waarbij de 7e boventoon van de grondtoon wordt versterkt, wat een bijzonder en zeldzaam effect oplevert). Op 8 november 1949 werd het orgel goedgekeurd door de adviseur, Bouman, en werd het orgel in gebruik genomen.
Het orgel kreeg onderstaande dispositie:
**Manuaal 1 (C-g3):**
Holquintadena 16 vt
Prestant 8 vt
Roerfluit 8 vt
Octaaf 4 vt
Nasard 2 2/3
Cornet 2-4 sterk
Fourniture 3 st (met septiemkoor)
Trompet 8 vt (fabricaat Giesecke)
**Manuaal 2 (C-g3):**
Baarpijp 8 vt
Salicionaal 8 vt
Prestant 4 vt
Gedektfluit 4 vt
Nachthoorn 2
Sesquialter 1-2 sterk
Scherp 5 sterk
Dulciaan 8 voet (gemaakt door Organist Brons)
Koppel Man1+2
Koppel Man 2+1
Tremulant
Tremulant
**Pedaal (C-f1):**
Bourdon 32 vt (akoestisch)
Subbas 16 vt
Prestantbas 8 vt
Gedekt 8 vt
Koraalbas 4 vt
Bazuin 16 voet (gereserveerd)
Koppel Ped+1
Koppel Ped+2